مرور کلی

میگرن یک بیماری شایع به حساب می‌‌آید و غالباً افرادی که به میگرن مبتلا هستند، دچار حملات مکرر سردرد برای مدت چندین سال می‌‌باشند. سر درد میگرن معمولاً بصورت ضربان دار بوده که اغلب با تهوع و اختلال در بینائی نیز همراه است. گر چه اکثر موراد میگرن می‌‌تواند شدید باشد ولی هر سردرد شدیدی میگرن نبوده و گاهی سردرد میگرن بصورت یک درد خفیف خود را نشان می‌‌دهد.
شیوع میگرن که در جوامع مختلف متفاوت است ولی حدود 20% افراد در طول عمر خود ممکن است حمله میگرن را تجربه کنند که نیمی از این افراد اولین حمله را در سنین کودکی و یا نوجوانی تجربه کرده و حدود 3/2 مبتلایان به این سردرد زنان می‌‌باشند، که احتمالاً بخاطر تأثیر هورمونهای زنانه شیوع میگرن در آنها بیشتر است. همچنین سردرد میگرن در بعضی از خانواده‌ها شایعتر می‌‌باشد و افرادی که بستگان درجه اول و دوم آنها به میگرن مبتلا هستند، احتمال ابتلا به میگرن در آنها بالاتر است.

هنوز پس از سالها تحقیق علت ایجاد این سردرد مشخص نشده است. ولی حدس زده می‌‌شود. درد میگرن در اثر تورم عروق خونی و اعصاب اطراف مغز که به ساقه مغز معروف است ایجاد می‌‌شود. یک ماده شیمیائی موجود در مغز بنام سروتونین بنظر می‌‌آید که نقش اصلی را در این بیماری داشته باشد، گرچه هنوز عاملی که باعث این تغییرات در فعالیت ساقه مغز و سطح سروتونین می‌‌شود بخوبی شناخته نشده است.

علائم بیماری

میگرن یک سردرد ضرباندار است که می‌‌تواند در یک طرف هر دو طرف سر ایجاد شود. سردرد میگرن معمولاً با تهوع، استفراغ، و یا کاهش اشتها همراه است. فعالیت فیزیکی و ورزش، نورهای درخشان و یا صداهای بلند می‌‌توانند سردرد را بدتر کنند و معمولاً فرد دچار سردرد میگرن، پس از شروع سردرد به محلی تاریک، آرام و خنک می‌‌رود تا سردرد او رفع شود. بیشتر حملات میگرن بین 12-4 ساعت طول می‌‌کشد اگر چه در این زمان می‌‌تواند کوتاهتر و بلندتر از مدت ذکر شده باشد. یکی از خصوصیات منحصر به فرد میگرن احساس غیر معمولی می‌‌باشد که قبل از شروع حمله به فرد دست می‌‌دهد و به آن « پیش درآمد » می‌‌گویند. علائم پیش درآمد می‌‌تواند شامل خستگی، گرسنگی و یا احساس عصبانیت باشد. همچنین میگرن دارای « پس اثر » نیز بوده که پس از حمله این احساس به فرد دست داده و شامل احساس تهی شدن از انرژی بوده که ممکن است برای یک تا دو روز پس از یک حمله شدید میگرن ادامه یابد. البته باید متذکر شد که تمامی افرادی که مبتلابه میگرن هستند دچار « پیش درآمد » یا « پس اثر » میگرن نمی‌شوند.
یک خصوصیت دیگر میگرن که البته در بیماری صرع نیز ممکن است دیده شود وجود علائم مقدماتی یا ( Aura) می‌‌باشد. این علائم مقدماتی کمی قبل از حمله میگرن رخ داده و بصورت اختلال بینائی، تاری دید و یا دیدن نورهای ضرباندار و چشمک زن می‌‌باشد.این علائم که حدود 30-15دقیقه طول می‌‌کشند به فرد هشدار می‌‌دهند که سردرد میگرن بزودی آغاز خواهد شد. گاهی علائم مقدماتی حواس شنوائی، بویائی و یا چشائی را درگیر می‌‌کند. البته « علائم مقدماتی » هم مثل « پیش درآمد » و یا « پس اثر » در تمام افراد مبتلا به میگرن رخ نداده و خیلی موارد میگرن بدون « علائم مقدماتی » رخ می‌‌دهد و از آن جالبتر اینکه بعضی از موارد علائم مقدماتی نیز بدون حمله میگرن پس از آن رخ می‌‌دهد.

در موارد نادری نیز میگرن بصورت علائم نورولوژیک غیر معمول مثل گیجی، کاهش بینائی، حالت سوزن سوزن شدن و کرختی و ضعف و ... بروز می‌‌کند.

حمله میگرن گاهی توسط بعضی از فعالیتها، غذاها، بوها و حتی احساسات تحریک شده بروز می کند. همچنین بعضی از بیماران زمانی که دچار استرس می‌‌شوند، حمله میگرن به سراغ آنها می‌‌آید در حالیکه عده‌ای دیگر پس از اینکه استرس آنها رفع شد، ممکن است دچار حمله میگرن شوند ( مثلاً روز بعد از یک امتحان و یا ملاقات مهم ). زنان نیز به تجربه در می‌‌یابند که حملات میگرن آنها در زمان حوالی قاعدگی بدتر می‌‌شود و شدیدتر است.

تشخیص

پزشک معمولاً از روی تاریخچه پزشکی بیمار و معاینه فیزیکی او میگرن را تشخیص می‌‌دهد و افراد مبتلا به میگرن در اکثر موارد معاینه فیزیکی و معاینه عصبی طبیعی دارند. هیچ تست مخصوصی برای تشخیص میگرن وجود ندارد و آزمایشهایی مثل CT اسکن و MRI مغز معمولاً طبیعی هستند. البته ممکن است پزشک آزمایشات دیگری را توصیه کند خصوصاً در افرادی که خصوصیات سردرد در آنها کاملاً منطبق با میگرن معمولی نمی‌باشد و یا اینکه علاوه بر علائم میگرن، علائم آزار دهنده دیگری دارند. البته اگر هر گونه شکی در تشخیص میگرن وجود داشته باشد مشاوره با یک متخصص مغز و اعصاب انجام خواهد شد.

طول مدت سردرد

سردرد میگرن می‌‌تواند چند ساعت تا چند روز طول بکشد و فرد مبتلا به میگرن ممکن است چندین بار در ماه دچار حملات بیماری شود. البته هستند افرادی که در طول دوره زندگی خود فقط یک بار دچار حمله میگرن می‌‌شوند و در طرف دیگر طیف افرادی که بیش از 3 حمله در هفته را تجربه می‌کنند وجود دارند.

پیشگیری

البته نمی‌توان از تمام حملات میگرن پیشگیری کرد ولی می‌‌توان با شناسائی عواملی که باعث تحریک و ایجاد حملات بیماری می‌‌شوند از تعداد حملات بیماری و شدت آنها کاست شایعترین عواملی که که حمله میگرن را تحریک می‌‌کنند:

• کافئین ( چه مصرف زیاد آن و چه قطع کردن آن پس از مدت طولانی )

• بعضی از غذاها و نوشیدنی ها که حاوی تیرامین هستند مثل پنیر خصوصاً پنیر مانده، گوشت و نوشیدنی های تخمیر شده و همچنین غذاهای حاوی سولفیت مانند غذاهای کنسرو شده، انواع شرابها، سوسیس، کالباس و سایر گوشتهای فرآروی شده

• استرس و یا حتی رهائی ا زاسترس که می‌‌تواند باعث جمله بیماری شود.

• هورمونها ( مصرف قرصهای جلوگیری از بارداری و یا در هنگام قاعدگی )

• کمبود خواب و یا اختلال در الگوی خواب فرد

• سفر و یا تغییر آب و هوا و یا ارتفاع محل زندگی

• مصرف بیش از حد مسکنها و درمانهای ضد درد.
  البته حتی اگر شما از تمام عوامل تحریک کننده میگرن اجتناب کنید باز گاهگاهی دچار حملات میگرن خواهید شد. برای کاهش حملات میگرن بعضی از بیماران از روشهای دیگر مثل یوگا، بیوفیدبک، طب سوزنی، ماساژ و ورزش منظم استفاده می‌‌کنند.

 درمان تسکینی

اینکه برای درمان میگرن از چه داروهایی استفاده شود، به شدت و تعداد حملات بیماری بستگی دارد. بیمارانی که فقط چند بار در سال دچار حملات میگرن می‌‌شوند، به خوبی به مسکنهای عادی و بدون نسخه پزشک پاسخ می‌‌دهند. البته در همین افراد هم اگر شدت درد به حدی باشد که با فعالیتهای عادی فرد تداخل کند و مسکنهای ساده نیز درد را کاهش ندهند، مراجعه به پزشک و تجویز داروهای قویتر الزامی است.
دو نوع درمان برای میگرن مورد استفاده قرار می‌‌گیرد یکی از داروهائی که با شروع سر درد مصرف شده و به آن « داروهای تسکینی » می‌‌گویند و دیگری داروهائی که هر روز مصرف می‌‌شوند تا از بروز حملات بیماری جلوگیری کرده و تعداد حملات بیماری را کاهش دهند که به این نوع داروها « داروهای پیشگیرانه » می‌‌گویند.

اینکه چه موقع از داورهای تسکینی و چه موقع از داروهای پیشگیرنده استفاده شود در هر فردی متفاوت است در گذشته برای کسانیکه در طول ماه دو یا بیش از دو حمله میگرن داشتند، درمان پییشگرانه را آغاز می‌‌کردند ولی امروزه درمان پیشگیرانه در موارد زیر توصیه می‌‌شود:

• کسانیکه خیلی بندرت دچار حمله بیماری می‌‌شوند ولی با هر بار حمله خوب به درمان تسکینی جواب نداده و درد زیادی را تحمل می‌‌کنند.
• کسانیکه مکرر دچار حملات میگرن می‌‌شوند.
• کسانیکه دچار استفاده زیاد از مسکنها و آرامبخش‌ها شده اند.
• کسانیکه حتی حملات محدود بیماری برای آنها هزینه زیادی دارد ( مثلاً غیبت از شغل و کار مهم ).
• کسانیکه دچار میگرن با علائم عصبی غیر معمول هستند ( میگرن عارضه دار ).
  در صورتیکه امکان آن وجود داشته باشد این نوع درمان بلافاصله پس از علائم مقدماتی و یا شروع سردرد باید آغاز شود.البته اشکال این روش آن است که در کسانیکه زیاد دچار علائم مقدماتی و یا سردرد میگرن می‌‌شوند، مصرف مداوم مسکنها می‌‌تواند باعث ایجاد سردردی مزمن شود که روزهای متمادی رخ داده و دلیل و علت مشخص را نمی‌توان برای آن پیدا کرد.

داروهای ساده مسکن مثل استامینوفن، ایبوپروفن، آسپرین، و ناپروکسن، اگر در مراحل اولیه سردرد مصرف شوند، ممکن است برای کنترل درد کافی باشند. علاوه بر آن امروزه داروهای ترکیبی که از چند دارو تشکیل شده‌اند نیز در دسترس بوده که نسبت به داروهای ساده معمولاً از تأثیر بهتری برای کاهش درد برخوردار هستند مثل ترکیب آسپرین، استامینوفن و کافئین ( که Excedrin نامیده می‌شود)

سایر داروهای دیگر که اختصاصی تر برای درمان سردرد میگرن می‌‌باشند مثل گروه تریپتانها که از آنها می‌‌توان که از آنها به سوماتریپتان اشاره کرد و گروه داروهای ارگوتامینی که شامل داروهائی مثل ارگوتامین زیر زبانی و یا آمپول دی هیدروارگوتامین و یا قرصهای ارگوتامین سی می باشند.

علاوه بر داروهای فوق، اکثر بیماران همراه با سردرد دچار تهوع (با یا بدون استفراغ) می‌‌شوند که استفاده از قرص و یا شیافهای ضد تهوع را در آنها اجباری می‌‌کند.

میزان مصرف این داروها برای کاهش درد در افراد مختلف، متفاوت بوده و معمولاً افراد با توجه به شدت سردردهای قبلی، میزان مصرف خود را تنظیم می‌کنند و درخیلی از موارد کاهش درد به حد قابل تحمل و نه از بین رفتن کامل آن می‌‌تواند به‌عنوان یک هدف درمانی مد نظر قرار گیرد.

 درمانهای پیشگیرانه

داروهای زیادی وجود دارند که مصرف مداوم آنها باعث کاهش علامت سردرد می‌‌شود. بهترین گروه داروهای پیشگیرنده که از نظر علمی مؤثرتر از بقیه بوده‌اند در زیر لیست شده‌اند :

• گروه مسدود کننده‌های گیرنده بتا: از این گروه پروپرانولول و نادولول هم از لحاظ تأثیر و هم ایمنی مصرف دارو، قابل ذکرند.از این گروه به‌عنوان جایگزین متوپرولول و آتنولول مصرف می شوند.
• گروه داروهای ضد صرع : در این گروه داروها از والپرات سدیم شواهد بیشتری برای تأثیر در کاهش حملات سردرد در دسترس می‌‌باشد. گاباپنتین و توپیرامات نیز مؤثرند.
• ضد افسردگیهای سه حلقه‌ای : این گروه داروها گرچه برای کاهش حملات میگرن بسیار مؤثر می‌‌باشند ولی گاهی عوارض جانبی آزار دهنده‌ای مثل گیجی، تاری دید، خشکی دهان و یبوست ایجاد می‌‌کنند. بهترین انتخاب از داروهای این گروه نورترپتیلین است گر چه سایر داروهای این دسته نیز استفاده می‌‌شوند.
• داروهای ضد سروتونین : متی سرژید که سالها مورد استفاده بوده و بسیار مؤثر است از این گروه قابل ذکر است ولی با توجه به عوارض وخیم آن و اینکه امروزه داروهای مؤثر دیگری در سایر گروهها وجود دارد دیگر از این گروه داروئی زیاد استفاده نمی‌شود.
  داروهای پیشگیرنده لازم است هر روز مصرف شوند تا مؤثر باشند. در انتخاب نوع داروهای پیشگیرنده پزشک سایر شرایط فرد بیمار را نیز در نظر می‌‌گیرد تا بهترین دارو برای بیمار شروع شود. مثلاً اگر دچار سردرد میگرن هم‌زمان مبتلا به فشار خون باشد، گروه مسدود کننده‌های بتا که اثر ضد فشار خون نیز دارند، بهترین انتخاب می‌‌باشند ولی مثلاً اگر فرد مبتلا به سردرد، آسم نیز داشته باشند به هیچ وجه نباید مسدود کننده‌های بتا را برای آنها تجویز کرد.هرگز از ناموفق بودن اولین داروهای پیشگیرنده در کاهش حملات میگرن خود ناامید نشوید. گاهی ممکن است پزشک برای پیدا کردن داروی مناسب شما سه یا چهار دارو را تعویض کرده تا بهترین را برای شما انتخاب کند.

 چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر هنگام ابتلا به میگرن سایر علائم خطرناکی که در زیر به آنها اشاره خواهد شد در شما مشاهد شود ممکن است مشورت با پزشک نتایج بهتری را برای شما به ارمغان آورد، علائم خطرناک به شرح زیر است:

• سردرد میگرنی که در طول زمان به شدت آن افزوده شود.
• شروع سردرد میگرن پس از 40 سالگی
• سردرد شدیدی که ناگهان شروع می‌‌شود ( در عرض مدت کمی به اوج خود می‌‌رسد) و به سردردها صاعقه مانند معرف هستند.
• سردرد میگرنی که با ورزش، سرفه، عطسه و آمیزش جنسی بدتر می‌‌شود.
• سردردی که با علائم غیر معمول مثل از دست دادن بینائی، اختلال در صحبت کردن و یا راه رفتن همراه باشد.
• سردرد میگرنی که پس از صدمه و ضربه به سر شروع شده باشد.
• سردرد میگرنی که همیشه در یک طرف سر اتفاق می‌‌افتد.
• سردرد میگرنی در کسی که سابقه خانوادگی اختلالات عروقی و گشاد شدگی عروق مغزی دارد.

همچنین افراد مبتلا در صورتیکه سردرد آنها با مسکنهای ساده بدون نیاز به نسخه پزشک برطرف نشود و یا سردردی که از لحاظ شدت باعث اختلال در کار روزانه و فعالیتهای فرد شود و یا اگر هر روز به سراغ فرد بیاید مشورت با یک پزشک برای فرد مفید خواهد بود.

 روند بیماری و آینده فرد مبتلا به میگرن

بیشتر بیماران مبتلا به سردرد میگرن می‌‌توانند حملات گاهگاهی سردرد را تحمل کرده و به زندگی عادی خود ادامه دهند و همچنین اکثر بیماران به مرور راههای مقابله با سردرد و کاهش رنج ناشی از آنرا یاد می‌‌گیرند. بعلاوه در اکثر موارد از شدت سردرد میگرن پس از دهه ششم زندگی کاسته می‌‌شود.

مطالعات جدید حاکی از آن است که در MRI افراد مبتلا به میگرن تغییرات جزئی و خفیفی دیده می‌‌شود ولی در هر صورت هیچگونه شواهد از اینکه سردرد میگرن باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماریهائی مثل سکته مغزی، بیماری فراموشی و یا سایر بیماریهای مهم و جدی مغزی شود، در دسترس نمی‌باشد.