بهداشت وسلامتی
آندومتریوزیس یک بیماری پیچیده و مربوط به سیستم ایمنی و یا هورمونی است که دختران و زنان را در سنین باروری گرفتار می کند. نام این بیماری از واژه "آندومتر" یعنی بافتی که سطح داخلی رحم را می پوشاند و هر ماه در دوره خونروی ساخته شده و ریزش می کند، گرفته شده است. در آندومتریوزیس یا به اختصار "آندو" بافتی شبیه آندومتر در مناطق دیگر بدن در خارج از رحم یافت می شود. در این مناطق، بافت آندومتریال به آنچه که به نام های ندولها، تومورها، لزیون ها (Lesion) کاشته ها (Implants) یا ضایعات (Growths) نامیده می شوند، تبدیل می گردد. این ضایعات می توانند باعث درد، نازایی و مشکلات دیر شوند.
شایعترین مکان های ضایعات آندومتریال در شکم می باشند که تخمدان ها، لوله های فالوپ، لیگمانهای محافظت کننده رحم، فاصله بین واژن و رکتوم، سطح خارجی رحم و پوشش حفره لگن را در گیر می سازند. گاهی اوقات، ضایعات در اسکارهای جراحی شکم، روی روده ها یا در رکتوم، روی مثانه، واژن، گردن رحم و فرج یافت می شوند. این ضایعات در خارج از محفظه شکم یعنی در ریه، بازو، ران و دیگر مناطق نیز پیدا شده اند ولی اینها خیلی معمول نیستند. اگر چه نسبتا نادر است ولی امکان دارد که آندو سرطانی هم باشد. تحقیقات اخیر نشان داده که دختران و زنان مبتلا به آندو، ریسک بالاتری برای ابتلا به سرطان دارند به ویژه سرطان های سینه و تخمدان و ملانوما.
این دلیل و نیز طبیعت آندو که در بسیاری موارد مختل کننده زندگی است، باعث می شود که دختران و زنان از علائم آن غافل نشوند. همانند پوشش داخلی رحم، ضایعات آندومتریال معمولا به هورمان های دوره قاعدگی پاسخ می دهند. هر ماه بافت ساخته شده ریزش پیدا کرده و باعث خونریزی می شود. به هر حال، بر خلاف آندومتر، بافت آندومتریال خارج رحمی راهی برای خروج از بدن ندارد و نتیجه آن خونریزی داخلی فساد خون و ریزش بافت از ضایعات آندومتریال، تورم مناطق اطراف و تشکیل بافت اسکار (Scar Tissues) است.
دیگر عوارض، بسته به نوع منطقه ضایعات می توانند بصورت پارگی ضایعات (که می تواند منجر به گسترش آندو به مناطق جدید شود)، تشکیل چسبندگی ها، خونریزی روده یا انسداد (اگر ضایعات درون یا نزدیک روده ها باشند)، تداخل در عمل مثانه (اگر ضایعات روی مثنانه یا داخل آن باشند) و دیگر مشکلات باشند. به نظر می رسد که علائم با گذشت زمان بدتر شوند در حالیکه در برخی موارد، دوره های بهبود موقت و بازگشت دوباره وجود دارد.
شایعترین علائم آندو، درد قاعدگی (کرمپ) پیش از پریود و هنگام آن (معمولا بدتر از کرمپ های قاعدگی نرمال)، درد حین فعالیت جنسی یا پس از آن، نازایی و خونریزی شدید می باشد. دیگر علائم ممکن است شامل خستگی، حرکات دردناک رودی معدی هنگام پریود، درد پایین کمر حین پریود، اسهال یا یبوست و دیگر ناراحتی های روده ای هنگام پریود است. بسیاری همراه با آندو، اختلالات ایمنی دیگری مانند آلرژی، آسم، اگزما و بیماریهای خاص خود ایمن را هم تجربه کرده اند. نازایی حدود 30% - 40 از زنان مبتلا به آندو را گرفتار می کند و با پیشرفت بیماری یک مسئله شایع است. میزان درد لزوما با وسعت یا اندازه ضایعات در ارتباط نیست. ضایعات کوچک (Petechial) در تولید پروستاگلاندین ها فعالترند که ممکن است توجیه کننده شدت علائم در بیماران دارای کاشته های کوچک باشد. پروستاگلاندین ها موادی هستند که در بدن تولید شده و درگیر اعمال گوناگون هستند و چنین تصور می شود که بسیاری از علائم آندو را ایجاد می کند.
علت آندو شناخته نشده است ولی تعدادی تئوری تا بحال پیشنهاد شده است: یک تئوری بنام قاعدگی برگشت کننده (Rettograde Menstruation) یا تئوری مهاجرت را راه لوله های فالوپ می باشد که هنگام قاعدگی مقداری از بافت های موجود در خون قاعدگی از میان لوله های فالوپ برگشت نموده داخل حفره شکم کاشته شده و رشد می کنند. عده ای از صاحب نظران عقیده دارند که همه زنانی که برگشت بافت موجود در خون قاعدگی را تجربه می کنند، یک مشکل سیستم ایمنی و یا مشکل هورمونی باعث می شود که این بافت ریشه دوایده و رشد نماید. در تئوری دیگر چنین بیان می شود که بافت آندومتریال از رحم به دیگر بخش های بدن از راه لنف یا خون گسترش می یابد. یک تئوری ژنتیکی هم می گوید که در خانواده های خاص ممکن است فاکتورهای مستعد کننده برای این بیماری وجود داشته باشند. تحقیقات انجام شده توسط انجمن از سال 1992 نشان داده که سموم محیطی مثل دیوکسین و PCB ها که در بدن همانند هورمون ها عمل می کنند و به سیستم ایمنی آسیب می رسانند، باعث آندو در حیوانات می شوند. در تئوری دیگر بیان می شود که بقایای بافت دوران جنینی ممکن است بعدا به آندو گسترش یابد یا اینکه برخی بافت های بالغ، توانایی خود را که در مرحله جنینی داشته اند حفظ کرده و تحت شرایطی خاص به بافت های تولید مثلی تغییر شکل دهند.
پیوند حین جراحی (Surgical Transplantation) در موردی به عنوان یک علت آندو بیان می شود که آندو در اسکارهای جراحی شکم یافت گردد، اگر چه در چنین اسکارهایی، آندو زمانی وجود دارد که امکان کاشتن تصادفی مستقیم (Direct Accidental Implantation) بعید بوده است.
تشخیص آندو معمولا قطعی نیست مگر آنکه بوسیله لاپاراسکوپی ثابت شود. لاپاراسکوپی یک روش جراحی است که تحت بیهوشی عمومی انجام می گیرد و شکم بیمار توسط گاز CO2 متسع می شود تا امکان بررسی راحت تر ارگان ها توسط لاپاراسکوپ (یک لوله با نوری داخل آن) که از طریق یک شکاف کوچک در شکم قرار داده می شود، وجود داشته باشد. با حرکت دادن لاپاراسکوپ گرداگرد شکم، جراح می تواند وضعیت ارگان های شکمی را چک کرده و کاشته های آندومتریال را مشاهده نماید، اگر دقت به خرج دهد. گاهی یک پزشک با معاینه لگنی می تواند کاشته های آندومتریال را تشخیص دهد و علائم اغلب وجود آندو را آشکار می سازند ولی کار شایسته ای نیست که بدون اثبات توسط لاپاروسکوپ ب درمان آندو پرداخت (برای مثال سرطان تخمدان برخی مواقع علائمی مانند آندو دارد.) لاپاراسکوپی همچنین محل، وسعت و اندازه ضایعات را نشان می دهد و می تواند به پزشک و بیمار در تصمیم گیری آگاهانه و بلند مدت در مورد درمان و حاملگی کمک کند.
با گذشت سالها، درمان آندو گوناگون شده ولی هنوز درمان مطمئنی پیدا نشده است. برداشتن رحم و تخمدان به عنوان یک درمان قطعی در نظر گرفته می شود ولی تحقیقات انجمن و دیگر محققان میزان بالایی از ادامه بیماری یا بازگشت دوباره را نشان داده است و به این دلیل زنان نیاز به داشتن آگاهی به مراحلی دارند که برای محافظت از خود باید آنها را اجرا نمایند. معمولا برای تسکین دردهای آندو، مسکن ها تجویز می شوند: {خوراکی مانند ایبوپروفن (Ibuprofen) و موضعی مانند مناستیل (Menastil)}. درمان با هورمونها با هدف توقف تخمک گذاری برای هر مدت ممکن انجام می شود و می تواند آندو را گاهی طی دوره درمان و گاهی برای ماه ها یا سالها به خاموشی ببرد. درمان های هورمونی شامل قرص های جلوگیری، داروهای پروژسترونی مانند مدروکی پروژستون (Medroxy Progesterone)، یک مشتق تستوسترون بنام دانازل (Danazol) و آگونیست های هورمون آزاد کننده گنادوتروپین مانند لوپرولاید (Leuprolide) می باشند. عوارض جانبی برای برخی زنان در همه انواع درمان های هورمونی مشکل آفرین است. از آنجا که حاملگی اغلب موجب بهبودی و تخفیف موقت علائم می شود و نیز چون اعتقاد بر این است که هر چه بیماری بیشتر طول بکشد احتمال نازایی بیشتر است، به زنان مبتلا به آندو اغلب توصیه می شود که حاملگی را عقب نیندازند. از سوی دیگر، مشکلات زیادی هم در مورد تجویز حاملگی برای درمان آندو وجود دارد. یکی اینکه خانمی ممکن است هنوز تصمیم به بچه دار شدن که یکی از مهمترین تصمیم های زندگی است، نگرفته باشد. او ممکن است فاقد عناصر ضروری (همسر، تمکین مالی و...) برای بچه دار شدن و پرورش بچه باشد. او ممکن است اصلا نازا باشد.
فاکتورهای دگیر نیز ممکن است تصمیم به حاملگی را مشکل تر سازند. خانم های مبتلا به آندو ممکن است میزان بالاتری از حاملگی خارج رحمی و سقط خود بخودی داشته باشند و یک مطالعه نشان داده که آنها حاملگی ها و زایمان های مشکل تری نیز دارند. تحقیقات همچنین ارتباط فامیلی در آندو را نشان داده است. در نتیجه خطر ابتلا به آندو در فرزند خانم مبتلا به این بیماری بیشتر است.
جراحی سنتی چه بصورت جراحی شکمی و چه از راه لاپاراسکوپ بصورت برداشتن یا تخریب ضایعات انجام می شود و می تواند باعث فرونشاندن علائم شده و باعث شود که در برخی موارد حاملگی اتفاق افتد. همانند دیگر درمان ها، به هر حال عود بیماری شایع است. جراحی از راه لاپاراسکوپ (Laparoscopy Operative) به سرعت جانشین جراحی بزرگ شکمی باز شده است. در جراحی با لاپاراسکوپ، جراحی با استفاده از لیزر، وسایل الکتریکی یا وسایل ظریف جراحی انجام می شود. جراحی کامل که بوسیله برداشتن رحم و برداشتن همه ضایعات و نیز تخمدان (برای جلوگیری از تحریک هورمونی بیشتر) انجام می شود در مواردی که بیماری دردسرساز و بسیار طولانی باشد ضروری خواهد بود. اگر چه بررسی های اندکی در خانم های مونوپوز انجام گرفته ولی عقیده بر این است که مونوپوز، فعالیت آندوی خفیف یا متوسط را پایان دهد. حتی پس از جراحی کامل یا مونوپوز، به هر حال یک مورد شدید از آندو می تواند بوسیله استروژن درمانی یا ادامه تولید هورمون دوباره فعال شود. برخی صاحب نظران پیشنهاد می کنند که پس از برداشتن رحم و تخمدان ها، برای مدت کوتاهی هیچ نوع استروژنی داده نشود. درمان های جانشین دیگر شامل رهیافت های تغذیه ای، ایمونوتراپی، طب سنتی چین، تکنیک های کنترل آلرژی و دیگر درمانهاست که توسط برخی مبتلایان به آندو بکار می رود. بررسی در مورد 4000 نفر از خانم های مبتلا به آندو نشان داد که برخی از این درمان ها در میان همه درمانهایی که قبلا آنها را امتحان نموده اند، موفق تر بودند.
دانستنی هایی در باره آندو:
آندو بدون شک یکی از پیچیده ترین بیماریهایی است که دختران و زنان را مبتلا می کند. با گذشت زمان، آموخته ها در مورد آن بیشتر شده و این دانش باعث شده که برخی فرضیات گذشته در باره بیماری دور ریخته شود. یکی از فرضیات آن بود که خانم های غیر سفید پوست معمولا دچار آندو نمی شوند ولی اکنون نشانن داده شده که حقیقت ندارد. زنان غیر سفید پوست اغلب از مراقبت های پزشکی جهت تشخیص آندو برخوردار نبوده اند. افسانه ای دیگر در باره آندو حاکی است که خانم های جوان به این بیماری دچار نمی شوند، گمانی که احتمالا از آنجا ناشی می شد که دختران نوجوان و خانم های جوان درد قاعدگی را با سکوت تحمل می کردند (که اغلب این درد از علائم آندو است) و تا هنگامی که بیماری به و ضعیت غیر قابل تحملی نمی رسید حاضر به معاینه لگنی نمی شدند.
همچنین در گذشته بر این باور بودند که آندو اغلب خانم های تحصیل کرده را مبتلا می کند اکنون می دانیم که اینان کسانی هستند که مراقبت های پزشکی بهتری دارندوبرای علائم بیماری خود توضیح مناسبی می خواهند. تصور دیگر که در طول زمان در باره آندو پیش آمده بود این است که یک بیماری جدی نمی باشد مثلا به دلیل آنکه همانند سرطان، کشنده نیست. به هر حال هر کس که پای صحبت تعدادی از مبتلایان به آندو در باره تجربیات واقعی آنها بنشیند بزودی در می یابد که اگر چه زندگی برخی توسط این بیماری نسبتا تأثیر نپذیرفته ولی بسیاری دیگر از درد شدید و استرس عاطفی رنج برده و قادر نبوده اند به فعالیت های روز مره ادامه دهند یا به سر کار روند و به دلیل بیماری، مشکلات مالی و ارتباطی زیادی را تجربه کرده اند. شاید به زودی روزی ما به این بیماری گیج کننده پی ببریم و آنگاه قادر شویم به همه این افسانه ها، دردها و خستگی هایی که همراه این بیماری اند پایان دهیم.
به امید آن روز...
